Για ένα μεγάλο μέρος της ιστορίας η υγεία αντιμετωπιζόταν μόνο από την σκοπιά της ιατρικής. Ωστόσο κατά τη διάρκεια του τελευταίου αιώνα οι επιστήμονες ψάχνουν βαθύτερα το κατά πόσο η κοινωνική, συναισθηματική και νοητική κατάσταση επηρεάζει την υγεία μας.
Το 1970 το πεδίο της ψυχολογίας της υγείας αναγνωρίστηκε ως ένας διακριτός κλάδος της ψυχολογίας. Ο κλάδος αυτός εξελίσσεται καθώς οι άνθρωποι έχουν όλο και περισσότερη πρόσβαση στην πληροφορία.
Ας εμβαθύνουμε λίγο σε αυτό.
Για παράδειγμα, 50 χρόνια πριν ο γιατρός σου έλεγε κάτι κι εσύ το ακολουθούσες κατά γράμμα, ενώ τώρα μπορείς να ψάξεις στο ίντερνετ ή να πάρεις ένα τηλέφωνο και γενικά να κάνεις έρευνα, κι έτσι από απλός ασθενής γίνεσαι συνήγορος, υποστηρικτής της ίδιας σου της υγείας και πραγματικά γνωρίζεις τι θέλεις να πετύχεις με τη θεραπεία σου και με την υγεία σου μακροπρόθεσμα.
Επομένως η ψυχολογία τι κάνει;
Η ψυχολογία στρέφεται σε εκείνους τους άλλους παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν την υγεία: Πώς να αντεπεξέρχονται οι άνθρωποι καλύτερα σε καταστάσεις και πώς να βρίσκουν τρόπους να διαχειρίζονται τον εαυτό τους καλύτερα.
Βλέπεις, η ψυχολογία εστιάζει στο πώς παράγοντες όπως τα συναισθήματα, η νοητική κατάσταση και κοινωνικοί παράγοντες επιδρούν στο ευ ζην μας. Αλλά ταυτόχρονα και στο πώς μία ασθένεια μπορεί να επηρεάσει την νοητική και συναισθηματική μας κατάσταση.
Για παράδειγμα, μπορεί να ξέρουμε ότι το κάπνισμα μας κάνει κακό ή ότι πρέπει να γυμναζόμαστε περισσότερο, αλλά μπορεί να μην το κάνουμε. Οπότε, σημασία έχει το τι κινητοποιεί κάποιον, τι του δίνει κίνητρο να κάνει ένα βήμα μπροστά και πραγματικά να νοιαστεί για την υγεία του και να προσέξει τον εαυτό του. Το μονοπάτι για την ευζωία μπορεί να είναι περίπλοκο και μπορεί να υπάρχουν αναρίθμητοι παράγοντες που επηρεάζουν το κατά πόσο παίρνουμε μία απόφαση ή όχι.
Ας δούμε ένα παράδειγμα.
Αν κάποιος έχει άγχος μπορεί να χρησιμοποιεί την κατανάλωση φαγητού ως έναν μηχανισμό που τον βοηθά να διαχειρίζεται το άγχος του. Οπότε, βοηθώντας τους ανθρώπους να καταλάβουν τις συμπεριφορές και τις σκέψεις τους μπορούμε να τους βοηθήσουμε να λάβουν καλύτερες αποφάσεις για την υγεία τους.
Ας δώσω ένα παράδειγμα. Αν ένα άτομο αντιμετωπίζει χρόνιο πόνο και έχει μία καλή μέρα, ίσως εκείνη τη μέρα να το παρακάνει επειδή νιώθει καλά. Όμως αυτό στην πραγματικότητα ίσως να επηρεάσει τον πόνο και να δημιουργήσει κόπωση την επόμενη μέρα ή για κάποιες μέρες. Οπότε, αν εντοπιστεί αυτό το μοτίβο, μπορεί το άτομο να βοηθηθεί στο να μάθει πώς να δημιουργήσει ισορροπία ώστε να μην το παρακάνει όταν νιώθει καλά.
Κάπως έτσι λειτουργεί το health coaching.
Η συνεργασία με τον πελάτη είναι ολιστική. Ασχολούμαστε, όχι μόνο με το δίπτυχο γυμναστική και διατροφή αλλά και με άλλους παράγοντες, όπως το περιβάλλον και τον τρόπο σκέψης που μπορεί να επηρεάζουν ένα άτομο.
Ποιοι είναι όμως αυτοί οι «άλλοι παράγοντες»;
Μπορεί να είναι τα αυξημένα επίπεδα στρες, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας κάποιου, η οπτική κάποιου πάνω σε μία σειρά ζητημάτων, ο τρόπος σκέψης και άλλα. Από την άλλη, κάποιοι από τους παράγοντες που επηρεάζουν ανήκουν στο κοινωνικό σύστημα υποστήριξης που έχουμε, η οικογένεια, οι φίλοι, το κοινωνικό μας περιβάλλον.
Πάντως, υπάρχουν πλέον πολλά ερευνητικά δεδομένα που δείχνουν ότι οι ψυχολογικοί παράγοντες, όπως το άγχος, επιδρούν αρνητικά στην υγεία του καρδιοαναπνευστικού συστήματος αλλά και του ανοσοποιητικού μας συστήματος. Ακόμα και θέματα σε αρθρώσεις και μύες μπορεί να οφείλονται σε συναισθηματικό και ψυχολογικό στρες.
Άρα μπορεί να έχει μεγάλη επίδραση στο σώμα μας κάτι που συμβαίνει μέσα στο κεφάλι μας.
Όσο περισσότερο οι άνθρωποι καταλάβουν την δύναμη του μυαλού, τόσο περισσότερο θα μπορούν να καταλάβουν ότι η φυσική τους υγεία συνδέεται με τις σκέψεις, τα συναισθήματα και την συμπεριφορά τους. Σκέψου μόνο το πιο απλό, μια ίωση, ένα κρυολόγημα. Έρευνες έδειξαν πως τα αυξημένα επίπεδα στρες ρίχνουν την άμυνα του ανοσοποιητικού καθιστώντας τον οργανισμό πιο ευάλωτος σε ένα κρυολόγημα. Αλλά και αντίστοιχα, χαμηλά επίπεδα στρες σημαίνουν πιο δυνατό ανοσοποιητικό. Με λίγα λόγια, μπορεί να μην κολλήσεις από κάποιον που νοσεί μόνο και μόνο επειδή έχεις χαμηλά επίπεδα στρες.
Η ψυχολογία λοιπόν επηρεάζει την υγεία. Η υγεία επηρεάζει την ψυχολογία;
Μάλιστα, ναι. Μπορεί να επιδράσει στα κίνητρά μας, να μην νιώθουμε δραστήριοι. Επίσης, στην επίλυση προβλημάτων, στο πώς επεξεργαζόμαστε τις πληροφορίες, πώς αντιμετωπίζουμε καθημερινά προβλήματα, τις σχέσεις στην οικογένεια και την συναισθηματική μας διάθεση.
Για παράδειγμα, το πιο απλό, να βγούμε για ένα περπάτημα. Αυξάνει την δημιουργικότητα και την επίλυση προβλημάτων.
Το κάπνισμα είναι ένα καλό παράδειγμα. Πολλοί αντιμετωπίζουν την εξάρτηση από το τσιγάρο με αυτοκόλλητα νικοτίνης και άλλα τέτοιου είδους βοηθήματα, που βοηθούν με τα συμπτώματα απεξάρτησης. Ωστόσο, πολλές φορές οι άνθρωποι επιστρέφουν στο κάπνισμα ή δεν το κόβουν ποτέ γιατί δεν αντιμετωπίζουν, δεν ασχολούνται καν, με το ψυχολογικό κομμάτι της εξάρτησης. Το ψυχολογικό αυτό κομμάτι είναι ο λόγος που εμποδίζει το άτομο να κόψει το κάπνισμα και να αλλάξει αυτήν την συμπεριφορά. Αυτό μπορεί να είναι πχ το ότι τους δίνει τη δυνατότητα να χαλαρώσουν δίνοντας τους την ευκαιρία να φύγει λίγο η σκέψη τους από αυτά που τους απασχολούν ή τους βοηθά να κόψουν την όρεξη για φαγητό ή είναι αυτό που λέμε κοινωνικοί καπνιστές, το βλέπουν ως ευκαιρία κοινωνικοποίησης. Αυτά βέβαια όλα υπάρχουν στο ασυνείδητο. Αξίζει εδώ να αναφερθεί ότι έρευνες δείχνουν πως το 50% των καθημερινών μας συμπεριφορών είναι ασυνείδητες, δηλαδή τις κάνουμε χωρίς να σκεφτόμαστε. Όπως πχ μπορεί να σχολάσουμε από τη δουλειά και να ανάψουμε τσιγάρο γιατί έχουμε δημιουργήσει αυτό το μοτίβο συμπεριφοράς.
Το health coaching, χρησιμοποιώντας και κανόνες της ψυχολογίας της υγείας, μπορεί να αποτελέσει μία δύναμη που παίζει ζωτικό ρόλο στην υγεία μας. Όταν δουλεύουμε με ανθρώπους πρέπει να χρησιμοποιούμε ολιστική προσέγγιση για να βοηθάμε όσο το δυνατόν περισσότερο ένα συγκεκριμένο άτομο. Δεν μπορούμε να χρησιμοποιούμε το ίδιο πρωτόκολλο για όλους.
